Rak szyjki macicy to jeden z najgroźniejszych nowotworów, z którym wciąż zmaga się wiele kobiet na całym świecie, w tym także w Polsce. Jego główną przyczyną jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest odpowiedzialny za 99% przypadków tej choroby. Mimo dostępności skutecznych szczepień Polska nadal boryka się z niskim poziomem wyszczepialności. W niniejszym artykule przyjrzymy się historii programu szczepień przeciwko HPV w Polsce, analizując jego obecny stan oraz planowane zmiany. Zastanowimy się także, czy podejmowane działania są wystarczające, aby skutecznie chronić przyszłe pokolenia przed tym groźnym nowotworem.

Historia programu szczepień przeciwko HPV

Miałem wyjątkową okazję 16 lat temu z okładem być współautorem programu szczepień populacyjnych przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego, co w publicznym obiegu funkcjonuje powszechnie jako program szczepień przeciwko HPV. Wtedy był inny rząd (chociaż Premier ten sam co dzisiaj), inna Minister Zdrowia i krytyczne podejście do tego tematu. Wówczas główną obawą była wizja kosztów populacyjnych szczepień powszechnych, która przeważała nad odłożonymi w czasie i ponad perspektywę kadencji pozytywnymi skutkami zdrowotnymi dla społeczeństwa i systemu ochrony zdrowia.

Nigdy nie miałem niestety okazji zapytać Panią Premier Ewę Kopacz – co powodowało tak uparte i eskalujące trwanie w kontrze ówczesnego ministerstwa zdrowia wobec tego projektu. Wierzę, że Pani Premier zmieniła już dawno zdanie i dostrzega pozytywne i mierzalne narzędziami EBM aspekty i celowość tego rodzaju profilaktyki refundowanej ze środków publicznych.

Zmiany w polityce zdrowotnej po latach

Minęło tyle lat, świat zmienił się postcovidowo nie do poznania, mamy dziś już inne priorytety i jesteśmy bogatsi zarówno w doświadczenia, wiedzę medyczną opartą na EBM, jak i o środki finansowe, które dobrze zainwestowane w zdrowie publiczne „oddadzą” tę inwestycję państwu i społeczeństwu w postaci przyszłych, zdrowszych pokoleń.

Chociaż jesteśmy w innym miejscu polityki, historii i rozwoju gospodarczego i społecznego, nadal w Polsce odnotowuje się ok. 4,4 tysiąca rocznie przypadków zachorowań na HPV- zależne nowotwory złośliwe u kobiet oraz 1,6 tysiąca u mężczyzn. Nadal codziennie 6 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a 4 Polki umierają z powodu tej choroby, powodowanej w 99% przypadków przez zakażenie HPV.

Skuteczność szczepień przeciw HPV

Nowotwory HPV- zależne to jedne z nielicznych, przed którymi można chronić się dzięki szczepieniom. I nadal Polska jest jednym z krajów, który ma najniższą wyszczepialność, jeżeli chodzi o HPV. 1 czerwca 2023 roku został wprowadzony w Polsce powszechny program szczepień przeciw HPV, skierowany do dziewcząt i chłopców pomiędzy 11. a 14. rokiem życia. Szczepienia te są bezpłatne, zalecane, ale nieobowiązkowe. Uzupełniają Program Szczepień Ochronnych (PSO) dla dzieci i młodzieży o szczepienie chroniące przed chorobami wywołanymi przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).

Powszechny program szczepień przeciw HPV realizuje cele Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030. Zgodnie z jej założeniami, do końca 2028 r. zaszczepionych przeciw HPV powinno zostać przynajmniej 60% dziewcząt i chłopców w wieku dojrzewania.

 Dostępność szczepionek i ich wybór

W ramach programu szczepień przeciw HPV bezpłatnie dostępne są dwie szczepionki: 9-walentna szczepionka Gardasil 9 (G9) oraz 2-walentna szczepionka Cervarix (C2). Wybór preparatu należy do rodziców i/lub lekarza prowadzącego. Szczepienia przeciw HPV w ramach programu podawane są w dwóch dawkach. Odstęp między tymi dawkami w programie wynosi od 6 do 12 miesięcy.

Aktualne statystyki dotyczące szczepień

Jak wyglądają dane? Statystyki pokazują, że do końca 2023 r. z bezpłatnych szczepień w ramach programu skorzystało zaledwie ok. 20% populacji docelowej – dzieci z dwóch roczników. Zaledwie 15% placówek POZ przystąpiło do realizacji programu. Ze strony „Zdrowe dane” (prowadzonej przez NFZ) wynika, że w programie szczepień ochronnych w 2024 r. realizowane są głównie drugie dawki szczepionki. Według tego samego źródła mało dzieci otrzymuje pierwszą dawkę szczepionki, co oznacza zahamowanie dynamiki procesu wyszczepialności populacyjnej i zagrożenie dla celu programu (60% w 2028 r.).

89% rodziców i lekarzy wybiera dla swoich dzieci szczepionkę G9. Szeroka dostępność szczepionek i uwzględnienie decyzji rodzica i lekarza o wyborze szczepionki są kluczowe w budowaniu zaufania do szczepień jako najbardziej efektywnej inwestycji w zdrową przyszłość społeczeństwa.

37% spośród zaszczepionych to chłopcy — to ważny i obiecujący wskaźnik programu wskazujący na efektywne docieranie informacji o szczepieniu dzieci obu płci. Ale 6,4% umówionych wizyt było niezrealizowanych, co oznacza, że 14 tys. wizyt nie odbyło się — to prawie tyle samo, co liczba dzieci zaszczepiona w październiku 2023 r.

Planowane zmiany w programie szczepień

Na początku sierpnia br. Ministerstwo Zdrowia ogłosiło plan poszerzenia programu szczepień przeciwko HPV: od 1 września 2024 roku programem zostaną objęte dzieci w wieku po ukończeniu 9. roku życia do ukończenia 14. roku życia. Aby poprawić skuteczność programu, rozpoczęto także prace nad zwiększeniem dostępności do szczepień w POZ i uproszczeniem zasad realizacji programu dla świadczeniodawców.

To dobry kierunek, postulowany przez ekspertów w czasie licznych w ostatnich tygodniach posiedzeń komisji i grup parlamentarnych podejmujących temat problemu osiągnięcia pożądanego poziomu wyszczepialności. Należy mieć nadzieję, że ogłoszone i planowane zmiany pomogą także Ministerstwu Zdrowia w przezwyciężeniu problemów zagrażających skutecznej realizacji programu szczepień przeciwko HPV, w tym w poprawie zaburzonej w ostatnich miesiącach dostępności szczepionki 9-walentnej i uproszczeniu kłopotliwej i skomplikowanej (czasochłonnej) dokumentacji utrudniającej pracę lekarzom POZ.

Propozycje ulepszeń programu szczepień

Może przy okazji poszerzenia programu i jego odświeżenia warto także od razu pokusić się o skonstruowanie ogólnopolskiego systemu monitoringu wyszczepialności w poszczególnych województwach i połączonego z nim racjonalnego systemu zamawiania zapasów dawek szczepionek.

Warto też rozważyć realizację szczepień w szkołach jako element zwiększania skuteczności ogólnopolskiego i skoordynowanego programu. Ministerstwa Zdrowia deklaruje, że takie szczepienia będą możliwe – wymaga to na pewno współpracy pomiędzy resortami i ram, jakimi będą wytyczne dla szkół, samorządów oraz POZ.

Edukacja zdrowotna jako kluczowy element programu

W tym miejscu byłoby wskazane przygotowanie (MEN i MZ) materiałów na temat szczepień w ramach wprowadzania edukacji zdrowotnej w szkołach. Akcje edukacyjne powinny być skierowane do dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli. Kampanie muszą być długotrwałe, prowadzone w sposób ciągły i skierowane do konkretnych grup docelowych, aby osiągnęły skuteczność populacyjną w zakresie szczepień.

 Zdrowa przyszłość dzięki skutecznej profilaktyce

Te wszystkie wysiłki zaowocują zdrowszymi pokoleniami w przyszłości i wpłyną na poprawę sytuacji zdrowotnej społeczeństwa oraz efektywność funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Warto!