W ciągu ostatnich 20 lat w Polsce nastąpił 60% wzrost zachorowalności na raka jelita grubego. Niestety z roku na rok będziemy obserwować coraz większą ilość zachorowań, a pandemia już powoduje, że pacjenci są i będą na bardziej zaawansowanym etapie choroby w momencie diagnozy. Co więcej już obecnie ponad 60% zdiagnozowanych nowotworów jelita grubego jest w 3. i 4. stopniu rozwoju choroby, co jest przyczyną śmierci aż 12.000 pacjentów rocznie. Można to zmienić wykonując kolonoskopię w ramach Programu Badań Przesiewowych, która jest skuteczną metodą na wczesne wykrycie raka jelita grubego i zwiększenie szans na wyleczenie.

Do końca 2021 r. profilaktyczną kolonoskopię wykonywano w ramach Programu Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego finansowanego ze środków Ministra Zdrowia. Od 2022 r. program miał być finansowany ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Ale przez 10 miesięcy 2022 roku nie wykonano żadnego badania. W 2019 r. wykonano 69 699 badań. Programu nie zatrzymała nawet pandemia i w 2020 wykonano 82 378 kolonoskopii, zaś w zeszłym roku ilość badań wzrosła do 96 285 badań. Zatem można uznać, że to świetny trend i należy go kontynuować.

Tymczasem do połowy roku 2022 programu nie uruchomiono. 30 czerwca weszło w życie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 czerwca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych, wprowadzające świadczenie – Program badań przesiewowych raka jelita grubego. Szczegółowe warunki realizacji Programu określa Zarządzenie nr 111/2022/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 2 września 2022 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju programy zdrowotne – w zakresach: profilaktyczne programy zdrowotne.

I nic ponad to. Nadal program nie ruszył. A takie działania przygotowawcze powinny być podjęte raczej rok temu.

Funkcjonujący do tej pory Program Badań Przesiewowych w kierunku raka jelita grubego może nie był doskonały. Ale był. Największym problemem była niska zgłaszalność na proponowane badania kolonoskopowe. Tylko 17% osób odpowiadało na przesłane zaproszenie. Dlaczego nie zgłaszamy się na badanie? Jak się okazało, zaproszenie było wysyłane na zły adres i nigdy nie docierało do zapraszanego. Zniesławiona opinia o kolonoskopii, strach przed bólem, temat tabu, nikt mi rurki nie będzie wkładał do …, lepiej nie wiedzieć, mnie to nie dotyczy, brak znieczulenia. Choć ostatnia bariera została już w zeszłym roku pokonana i każdy kto zgłosił się na badanie mógł wykonać je w znieczuleniu. Warto podkreślić, że w założeniach nowego programu, każdy ma prawo wyboru i znieczulenie ma być dostępne.  W innych krajach europejskich na badania przesiewowe zgłasza się nawet do 70% osób, choć warto zauważyć, że proponuje się im test na krew utajoną w kale, a dopiero, gdy wynik jest dodatni, wykonuje się już diagnostyczną kolonoskopię.

W Polsce mamy kolonoskopię – złoty standard, wyszkolonych specjalistów, certyfikowanych w ramach działającego dotychczas Programu Badań Przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. Przy założeniu, że w nowej wersji programu, ma wzrosnąć ilość placówek wykonujących kolonoskopię przesiewową z 200 do 650, co absolutnie jest dobrym kierunkiem osiągnięcia większej dostępności do badań przesiewowych, to pod dużym znakiem zapytania stoi jakość wykonywanych kolonoskopii.

Obecnie zalecana kolonoskopia, raz na 10 lat, jest bezpiecznym czasem przerwy pomiędzy kolejnymi badaniami, a jak się okazało, może zostać znacznie wydłużony. Badanie polskiego zespołu naukowców z Centrum Profilaktyki Nowotworów i Kliniki Gastroenterologii Onkologicznej z Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej- Curie w Warszawie oraz z Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego udowodniło, że wysokiej jakości kolonoskopia przesiewowa, w której nie wykazano nieprawidłowości wiąże się z 84% redukcją ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i 90% redukcją zgonu z tego powodu przez nawet 17 lat.

W dotychczasowym Programie specjaliści z Narodowego Centrum Onkologii monitorowali jakość wykonywanych badań, szkolili i certyfikowali lekarzy, którzy mogli wykonywać kolonoskopię. Zmiana sposobu finansowania Programu grozi obniżeniem standardów i ryzykiem rozwoju choroby mimo „czystego” jelita. Czy NFZ dysponuje mechanizmami kontroli merytorycznej, czy ograniczy się do kontroli jedynie aspektów administracyjnych?

Codziennie na raka jelita grubego umiera ponad 30 osób. Czy stać nas na utratę tych ludzi, gdy dysponujemy narzędziem, które może wykryć wczesny etap choroby i zapobiec dalszemu rozwojowi. Leczenie raka jelita grubego na wczesnym etapie to koszt 4000Euro, zaś na IV etapie rozwoju choroby to koszt 40 000Euro. Rachunek raczej jest prosty. Kolonoskopia jest zdecydowanie tańsza. Tańszy jest też test na krew utajoną w kale, tylko jeśli wyjdzie pozytywny, i tak trzeba zrobić kolonoskopię i to w ciągu 30 dni, tak rekomendują międzynarodowe standardy. Czy taki zapewni NFZ? W nowej wersji Programu Test FIT ma być alternatywą dla kolonoskopii dla osób, które czy to z powodów medycznych czy też innych na kolonoskopię się nie zdecydują. (Test na krew utajoną w kale powinien być wykonywany co dwa lata).

A jak wygląda to z perspektywy ośrodków zaangażowanych w Program Badań Przesiewowych. Z oczywistych powodów źródło jest anonimowe, ale wskazuje, że NFZ nie był i nadal nie jest przygotowany do przejęcia PBP. Ucierpią na tym Polacy. A przecież program mógł funkcjonować jeszcze ten rok i przygotowany do nowej odsłony ruszyć od 2023 roku. Tymczasem mamy stan pełen obaw i niepewności.

Ostatni rok był dla nas trudny – od momentu przejęcia PBP przez NFZ, nie uzyskaliśmy żadnych konkretnych informacji, czy program zostanie wznowiony i ewentualnie na jakich warunkach. Obecnie oczekujemy na rozstrzygnięcie konkursu na miesiąc grudzień, będąc tak naprawdę wciąż w zawieszeniu.

Przez lata zainteresowanie kolonoskopią w ramach PBP rosło, w tym roku Pacjenci wciąż zadawali pytania, czemu Program u nas nie działa. Sami nie byliśmy odpowiednio poinformowani, więc nikt z nas nie był w stanie określić jasno, czy program w ogóle powróci w dotychczasowej formie. Jako placówka, która ma kontrakt z NFZ, borykamy się z wieloma niedogodnościami związanymi z nagłym ogłoszeniem konkursu, który ma trwać (na ten moment) tylko miesiąc.

Oczywiście nieformalnie mówi się, że wyłonione placówki będą miały przedłużony kontrakt, jednak na ten moment nikt z „góry” ich nie potwierdził. Więc składamy papiery na jeden miesiąc, nie wiedząc co dalej, jednak wiedząc, że w nowych rozporządzeniach wymagane jest by, określić odrębny harmonogram pracowni (na ten jeden miesiąc) dla badań przesiewowych.

Z informacji wynika, że harmonogram na miesiąc grudzień zapełnił się w już okolicach lipca. Choć ośrodki i tak zastanawiają się czy pacjenci odesłani z kwitkiem wrócą na badanie.

Iga Rawicka, Prezes Fundacji EuropaColon Polska, która od ponad 5 lat namawia Polaków do zgłaszania się na kolonoskopię, która ratuje życie, a od dwóch lat prowadzi kampanię #niemiejtegogdzieś https://europacolonpolska.pl/kampania-nie-miej-tego-gdzies/